Bondia Aruba

news_item
Click to read more

Asina bon…, nos Papiamento ta…? Tocante uso di ‘s’ y ‘z’ den nos manera di papia y skirbi…

1 day ago

Den nos edicion di e siman aki, di nos idioma nacional Papiamento, nos atencion ta bay na un tema cu nos ta topa tur dia, hopi biaha sin cu nos ta consciente di esaki. Manera varios otro idioma, y sigur esunnan di mayor referencia pa nos, tin un tipo di intercambio entre ‘z’ y ‘s’

www.bondia.com
news item

Asina bon…, nos Papiamento ta…? Tocante uso di ‘s’ y ‘z’ den nos manera di papia y skirbi…

1 day ago

Den nos edicion di e siman aki, di nos idioma nacional Papiamento, nos atencion ta bay na un tema cu nos ta topa tur dia, hopi biaha sin cu nos ta consciente di esaki. Manera varios otro idioma, y sigur esunnan di mayor referencia pa nos, tin un tipo di intercambio entre ‘z’ y ‘s’ den pronunciacion y forma di skirbi. Cu e diferente influencianan cu nos tin acumula den nos Papiamento ta di comprende cu dado momento nos ta usa cualkier di nan, pa no mester kibra cabez cual di nan ta corecto y unda. Ban cuminza pa trata e diferencianan cu ta yega na nos via idioma Spaño. Aki ta importante pa clarifica cu nos contacto cu idioma Spaño ta mas tanto basa riba comunicacion cu hende di Latinoamerica, cu tin un forma diferente di maneha exactamente e ‘s’ y ‘z’, compara cu un Spaño mes. Contrario na Spaña no tin un diferencia na America Latino den pronunciacion di un ‘s’ o un ‘z’, mientras den e Spaño original e pronunciacion di e ‘z’ ta hopi parecido na e ‘th’ Ingles. Tambe na Spaña e ‘c’ sigui pa e sonante ‘e’ o ‘i’ ta pronuncia como un ‘z’.

E pregunta ta kico nos ta haci cu esaki den nos Papiamento. A tuma e decision tanto aña pasa, pa loke ta e vocabulario oficial di Papiamento, cu den mayoria di caso unda den e ortografia original Spaño, pero tambe di America Latino, ta skirbi un ‘z’, cu ta skirbi esakinan cu un ‘s’. Sin embargo, den e lista mes tin palabra cu ta aparece cu dos forma di skirbi nan, manera e caso di ‘enseñanza/enseñansa’, tambe ‘ordenanza/ordenansa’ cu ta considera corecto. Hecho ta cu hopi di e ciudadanonan di edad mayor cu tin bon conocimento di idioma Spaño, ta skirbi hopi mas palabra cu un ‘z’ y no cu un ‘s’. Ademas, como cu nan educacion ta data di hopi promer cu e introduccion di e ortografia actual, nos lo mira pa hopi tempo ainda cu e ‘z’ ta presente hopi mas cu e lista oficial lo indica. Tambe ta asina cu pa motibo di e inmigracion for di America Latino, por papia di un influencia renoba di Spaño riba nos idioma. Awor, kico ta sabiduria den e asunto aki? Lo ta logico cu den enseñanza/enseñansa lo opta pa mantene estrictamente loke e vocabulario oficial ta indica. Cu tempo lo tin un mayoria cu lo ta skirbi Papiamento manera e lista oficial ta indica, pero pa hopi tempo ainda lo tin ciudadano cu ta tuma e libertad pa skirbi hopi mas palabra cu ‘z’, segun e palabra original na Spaño.

Tambe nos mester señala cu tin cierto palabra cu na Spaño ta skirbi cu ‘s’ y cu den e lista oficial ta dividi den dos grupo, segun e pronunciacion manera un ‘s’ o un ‘z’. Ehemplo di esaki ta e palabra ‘uso’ di origen Portugues/Spaño, cu desde antaño ta skirbi cu un ‘s’: uso. Pa algun motibo a tuma e decision cu, como cu parti di e palabranan relaciona aki ta pronuncia manera un ‘z’, a haci un separacion entre ‘usuario’, ‘usual’ y ‘usualmente’, skirbi cu ‘s’ (pasobra ta pronuncia aki un ‘s’), y e demas palabranan di mesun troncon (uza, uzabel, uzado, uzamento, uzando, uzo) tur cu ‘z’. Pakico? Nos ta supone cu dado momento a drenta e criterio di ortografia basa riba e aspecto fonologico, cu segun nos opinion nunca tabata parti di Aruba su Papiamento. Nos no ta mira tampoco un argumento didactico den esaki; nos ta pensa cu pa mayor claridad, den enseñanza tambe, ta recomendable pa mantene tur palabra deriva di ‘uso’ skirbi cu ‘s’.

Nos por observa ademas den otro idioma di cual nos ta adapta o adopta hopi, manera Ingles, cu hopi palabra skirbi cu ‘s’ ta ser pronuncia manera un ‘z’ pero nan no ta mira necesidad di cambia e ortografia pa esey. Ehemplo: e palabra ‘visible’ na Ingles ta ser pronuncia cu un ‘z’ envez di e ‘s’ cu ta skirbi. E no ta un problema unavez bo sa cu ta asina ta skirbie. Nos ta tuma e libertad anto pa haci uso mas amplio di e herencia Iberico cu nos tin den nos idioma y ta skirbi mas palabra cu un ‘z’. Claro cu esey, manera semper ta un opinion; tin otro.

 

news_item
Click to read more

No traha un di 500… Pero 5 di 100 camber…?

1 day ago

E maneho nobo cu a keda clarifica via publicacion e siman aki, encuanto aumento di acomodacion turistico y con pa anda cu esaki, di ministro encarga cu turismo y salubridad publico, ta mustra masha bunita pero ta leu di ta esey. No ta asina facil pa lesa den henter e ‘word salad’ aki kico realmente

www.bondia.com
news item

No traha un di 500… Pero 5 di 100 camber…?

1 day ago

E maneho nobo cu a keda clarifica via publicacion e siman aki, encuanto aumento di acomodacion turistico y con pa anda cu esaki, di ministro encarga cu turismo y salubridad publico, ta mustra masha bunita pero ta leu di ta esey. No ta asina facil pa lesa den henter e ‘word salad’ aki kico realmente ta e obhetivo. Basicamente loke e mandatario y gobierno ta desea ta di actua manera e dicho Ingles ta bisa: “You cannot have your cake, and eat it”. Ta parce cu e idea ta cu no ta sacrifica nada, tur cos mester keda core y mester keda crece, basta e ta dentro di parametro di ‘sostenibilidad’, lo que sea cu esey por significa. Ademas e mandatario ta bin cu e lema di ‘high value – low impact’ cu ta parce nos un contradiccion cu no ta resolve asina facil, mucho menos cu e falta di accion contundente cu a caracteriza e maneho den ultimo 7 aña, unda ta nenga redondamente di limita e ‘impact’ halto cu turismo tin caba riba e recursonan valioso cu nos tin. Anto de repente esey ta bira e clave den maneho gubernamental?

No traha un di 500, pero 5 di 100 camber?

Un di e aspectonan mas yamativo di e maneho menciona ta cu ta recorda nos cu na 2018 caba gobierno a pronuncia un preferencia pa ‘boutique hotels’ so, pafor di Oranjestad y San Nicolas. Esey ta implica cu ainda por tin hotel nobo mas grandi na Playa y San Nicolas, fuera di e posibilidad cu e mandatario concerni por yega na formula un excepcion, segun e decreto. Ademas, e limitacion di permiso di hotel na 100 camber no ta exclui e posibilidad di ‘cluster’ di hotel dentro di e limite, di e mesun desaroyador, cu ta hiba nos den direccion di e mesun desaroyo indeseable di aglomeracion di construccion turistico, cu tur nan efecto negativo, di cual ta bisa cu kier combati nan.

Tambe, declara cu di awor en adelante nos ta bay pa mas valor, menos impacto, esey ta bon como lema publicitario, pero e ta un ilusion pasobra bo no por deshaci di e hotelnan grandi cu ta basa riba cantidad. Esey no ta e idea tampoco y nos ta anticipando e impacto di e ultimo ronda di proyecto di masa, e hotelnan cu mester bin den operacion ainda, cu ta bay causa den proximo añanan e entrada di miles di trahador cu nos no tin… Awor, bo kier mantene tur esey, anto riba dje kier habri mas hotel, basta nan ta bao di 100 camber? Cuatro o cinco di nan y ta mescos bo a duna permiso pa un grandi…

Claro cu nos por comprende pakico gobierno ta bay den e direccion aki. Tereno na costa pa construi mas hotel grandi di mes a bira imposible, pero e afan pa sirbi empresario cu ta desea lo imposible ta keda. Pues ta pasa pa un tamaño un poco peculiar pa un boutique hotel, y ademas ta declara e area di Oranjestad y San Nicolas como area unda construccion grandi ta posible ainda. Suponiendo cu den e cuadro aki ‘San Nicolas’ ta encera Sero Colorado, esaki ta anto un intento di conserva e plannan pa mas hotel riba e plateau unda actualmente e 900 cambernan di e hotel den construccion mester bin. Mas di 10 aña pasa caba a revela plannan pa banda di e actual hotel, emiti sigur cinco permiso mas pa hotel aki, pa un total di 2500 camber… Esaki ta perfectamente posible bao di e actual maneho expresa e siman aki.

Kico ta mayor peligro pa desaroyo sostenible?

Papia di desaroyo sostenible ta otro cos cu comprende y aplica loke ta necesario pa yega na esey. Ta papia di ‘high value – low impact’ como consigna pa yega na turismo sostenible, pero ta mantene porta habri pa mas actividad turistico, bao di otro parametro, pero keto bay posible, mientras di otro banda ta net gobernacion ta fayando grandemente den establece e control y supervision necesario pa limita e ‘impacto’ cu turismo tin. Ta net e componentenan cu ta den man di gobernacion ta fuera di control, mientras dado momento esey lo contribui tambe na un caida den e ‘high value’ cu ta buscando awor.

E problema cu e concepto aki ta cu e ta sugeri un intercambio cu no ta posible. Bo no por troca un hotel grandi cu centenares di camber pa habri cuatro o cinco ‘boutique hotels’ na otro lugar. Loke ta keda ta e ‘masa’ di e grandinan y ta añadi mas ‘masa’, solamente den unidad mas modera. Ademas, nos no ta mira un manera con pa detene e crecemento di e sector di ‘vacation rentals’ cu ya ta yegando na un tercera parti di e mercado. Gobierno por cobra su ‘fair share’ pero ta previsible cu e sector ta sigui crece; unda e limitacion general a keda anto?

Escasez di labor menaza mayor pa desaroyo sostenible

Ta importante defini mas exacto kico ta comprende bao di ‘desaroyo sostenible’; tambe pasobra e menaza mas grandi pa sostenibilidad di e sistema economico ta e escasez di trahador local. Cu consecuencia e importacion di labor, despues di cual gobernacion y comunidad tin cu deal cu e impacto desequilibrante cu esaki lo tin riba comunidad den tur aspecto, manera infrastructura, vivienda, y educacion. Importacion di miles di trahador y nan famia ta resolve e desequilibrio den economia, pero ta causa principal hustamente di loke ta impedi yega na desaroyo sostenible a mas largo plazo. Cu e escogencia pa sigui desaroya mas turismo, ‘comiendo e bolo y keda cune tambe’, gobierno no ta tumando e pasonan adecuado.

 

 

news_item
Click to read more

Ministerio di Naturalesa ta lansa e Conseho Nacional di Resilencia Climatico

1 day ago

Siman aki, Gobierno di Aruba a tuma un paso significante den su compromiso cu cuido ambiental y accion climatico lansando e Conseho Nacional di Resilencia Climatico. E anuncio aki tabata un momento clave durante e Earth Day Forum, asina marcando un momento determinante den Aruba su trayecto pa converti su mes den un “Climate Resilient

www.bondia.com
news item

Ministerio di Naturalesa ta lansa e Conseho Nacional di Resilencia Climatico

1 day ago

Siman aki, Gobierno di Aruba a tuma un paso significante den su compromiso cu cuido ambiental y accion climatico lansando e Conseho Nacional di Resilencia Climatico. E anuncio aki tabata un momento clave durante e Earth Day Forum, asina marcando un momento determinante den Aruba su trayecto pa converti su mes den un “Climate Resilient Small Island State” (CRSIS).

Un CRSIS ta referi na un nacion insular chikito cu ta resiliente na impactonan causa pa cambio climatico. E tipo di nacionnan aki ta particularmente vulnerabel na efectonan negativo di cambio climatico, manera aumento di nivel di lama, aumento den frecuencia di eventonan meteorologico extremo, y cambio den patronchi di awasero cu por menasa nan ambito fisico, economico y social. Estadonan insular chikito, manera Aruba, ta enfrenta retonan unico cu ta menasa nan existencia cu cambio climatico.

Mandato y Obhetivonan di e Conseho NCRC lo dedica su mes na:

Desaroya un cuadro di resiliencia nacional climatico respalda pa legislacion climatico;

Coordina evaluacionnan di riesgonan climatico y avansa investigacion climatico;

Mehora e capacidadnan institucional pa fortalece e adaptacion climatico;

Identifica y mobilisa financiamento climatico pa facilita proyectonan climatico substancial;

Promove alfabetisacion climatico y integra educacion climatico.

Principionan Fundamental

Impulsa pa Resiliencia: Mehora e sinergia y resiliencia di Aruba su ecologia, comunidad y sistema gubernamental;

Enfoke ariba Henter e Nacion: Enfatisa un enfoke holistico pa incorpora e resiliencia climatico den tur proceso gubernamental y manehonan nacional;

Inclusividad: Involucra tur sector den e creacion di solucionnan di servicionan climatico y procesonan di tumamento di decision;

Husto: Sigura cu accionnan di resiliencia climatico ta husto y ta considera esnan mas vulnerabel;

Anticipatorio: Implementa solucionnan proactivo pa anticipa y mitiga menasanan climatico prome cu nan sucede.

Plataforma y Participacion:

NCRC lo haci uzo di e ‘Climate Quintet’ (CQ) involucrando stakeholders clave:

Sector publico y companianan estatal;

Sector priva y asociacionnan industrial;

Organisacionnan civico y fundacionnan no gubernamental;

Institucionnan cientifico y academico;

Agencianan regional y internacional.

E iniciativa aki ta mas cu un medida di maneho; e ta un compromiso cu e futuro di nos isla y un reaccion proactivo na retonan di cambio climatico global. NCRC lo traha duro pa sigura cu tur sector di sociedad por resisti adversidadnan climatico y prospera den un mundo cu ta cambiando.

 

news_item
Click to read more

104 aña pasa e leyenda Padu del Caribe a nace na Aruba

1 day ago

Riba un 26 di april di 1920 Juan Chabaya Lampe a nace den Nassaustraat y a bira un di e Arubanonan mas stima den e historia di nos isla, 104 aña pasa el a nace riba Aruba caminda su talento y creatividad ta permanece den su legado. Padu lo keda semper den curason di Aruba

www.bondia.com
news item

104 aña pasa e leyenda Padu del Caribe a nace na Aruba

1 day ago

Riba un 26 di april di 1920 Juan Chabaya Lampe a nace den Nassaustraat y a bira un di e Arubanonan mas stima den e historia di nos isla, 104 aña pasa el a nace riba Aruba caminda su talento y creatividad ta permanece den su legado.

Padu lo keda semper den curason di Aruba door cu el a compone varios cantica, un di nan specialmente dedica na mamanan y tambe a copia ‘Sonrisa di un baby’ di e cual el a skirbi den tres idioma, di mesun manera el a crea e himno nacional ‘Aruba Dushi Tera’ hunto cu Rufo Wever , e cual Parlamento di Aruba a aproba oficialmente como himno di Aruba na aña 1976.

Otro cantica cu por wordo considera manera un segundo himno pa Aruba, ta e composicion cu el a dedica pa su casa Daisy Croes ‘A bo so’ ken despues a fayece na aña 1994.

El a nace e dia 26 di april di 1920 y a keda un persona popular den Antias Hulandes y den Caribe como pianista, cantante, autor y pintor. Padu Lampe tabata un artista local cu a bira hopi famoso na Venezuela, Colombia, Merca y Hulanda, na decada di añanan 50 el a logra bende no menos cu 50 mil copia di su ‘Longplay’.

El a crece den un ambiente cu hopi alegria musical, p’esey su interes pa musica a cuminsa, desde 12 aña tabatin agilidad riba clarinet, mandolin y cuarta. Henry Lampe su tata, tambe tabata bon conoci como un pianista y musico.

Den un publicacion di e semanario informativo ‘Observador’ di dia 1 di augustus di aña 1962 a resalta e meritonan artistico di Padu y tambe su personalidad sumamente agradabel, nan a destaca cu Padu tabatin tres merito como pianista cu un estilo hopi personal y yen di sorpresa, na di dos luga e compositor cu no tabata conocedo di teoria musical pero el a demostra invencion den su composicionnan y di tres luga, Padu del Caribe como propagador di musica crioyo na hopi luga rond di mundo.

Un di e momentonan mas importante cu el a wordo presencia tabata e dia cu e prome emisora di radio di Aruba a habri e dia 20 di maart di 1954 unda e tabata acompaña di guitarista Antiyano Julian Coco y Hubert “Lio” Booi.

Riba tereno di arte y pintura tambe el a demostra su destreza, durante su hubentud el a pinta un cantidad di cuadra den su propio estilo y na aña 1939 a participa den un exhibicion na New York y a gana un medaya di brons cu su cuadra ‘Typical view of Aruba’.

Padu Lampe tabata un artista multifacetico, inspira pa su interes den parasicologia y fenomenonan sobrenatural, el a skirbi tres buki riba e topico aki na papiamento na aña 1986 y cu a wordo publica pa Imprenta Nacional Arubano cu yudansa financiero di Prins Bernhard Fonds Nederlandse Antillen.

Ademas di esey, na aña 1964 Padu a pasa su examen na ‘Society to Advanced Ethical Hypnosis’ na New Yersey ora el a haya e certificado di hypnotechnician cu segun e ley, na algun estado di Merca tabata autorisa e poseedor pa practica hipnotismo den casonan como kibra bicio di humamento, uso di alcohol y droga, asina como tambe trata casonan netamente medico.

Den transcurso di añanan el a ricibi diferente plakkaat y diploma di reconocemento tanto di Aruba como di Corsou, Venezuela y Hulanda.

Padu del Caribe a bay sosega dia 29 di november  2019 na edad di 99 aña, Padu cu su musica a hiba e cultura Arubiano rond di mundo, henter isla lo recorda pa su gran contribucion pa cu arte, cultura y herencia.

 

news_item
Click to read more

Rondanan di reunion cu stakeholders relaciona cu ley di iniciativa matrimonio di mesun sexo a finalisa

1 day ago

Presidente di e Comision di Famia y Adulto Mayor den Comision Fiho di Parlamento, Parlamentario Darlaine Guedez-Erasmus a anuncia cu e rondanan di reunion cu stakeholders pa loke ta trata e ley di iniciativa pa matrimonio di mesun sexo a finalisa siman pasa. A haci e rondanan di consulta cu diferente instancia, grupo y organisacionnan

www.bondia.com
news item

Rondanan di reunion cu stakeholders relaciona cu ley di iniciativa matrimonio di mesun sexo a finalisa

1 day ago

Presidente di e Comision di Famia y Adulto Mayor den Comision Fiho di Parlamento, Parlamentario Darlaine Guedez-Erasmus a anuncia cu e rondanan di reunion cu stakeholders pa loke ta trata e ley di iniciativa pa matrimonio di mesun sexo a finalisa siman pasa.

A haci e rondanan di consulta cu diferente instancia, grupo y organisacionnan den comunidad.

Guedez-Erasmus a laga sa cu a haya informacion hopi valioso den e diferente comisionnan cu a ser poni.

E gruponan a duna hopi informacion relaciona cu e ley di iniciativa pa matrimonio di mesun sexo. Hopi dato nobo a bin dilanti y banda di esaki e parlamentarionan por a haci nan pregunta pa asina por tin mas claridad riba e decision y e pensamento riba e ley aki.

Siman cu ta bin, como comision lo documenta e reunionnan aki cu sosten di griffier di e comision di famia y adulto mayor. “Asina di un manera hopi nechi lo por finalisa e rondanan y entrega un ‘verslag’ na presidente di parlamento pa asina demostra cu e proceso a bay bon y cu a cana manera cu e mester ta”, e parlamentario a indica.

Cu esaki lo duna un bon bista di e magnitud di e ley aki di iniciativa, e impacto cu e lo tin pa comunidad. P’esey lo ta importante pa entrega e documento aki.

 

Guedez-Erasmus como presidente di e comision a enfatisa cu esaki ta un tema dificil y cu pueblo di Aruba no ta cla pa e ley wordo trata. Sinembargo, e ley di iniciativa lo wordo trata dia 8 di mei venidero na un manera democratico.

E ley aki den Aruba su cultura, norma y balornan ta keda un punto di hopi atencion, el a remarca.